ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ: ΕΝΑ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

http://www.chronosmag.eu/     πηγή:  Πλατφόρμα "Συμμετοχή"

 «Φανταστείτε μια πόλη όπου οι πολίτες της αποφασίζουν συλλογικά για το πότε θα χτιστεί ένα καινούριο σχολείο, πού θα χωροθετηθεί ένα πάρκο και ποια προγράμματα θα υλοποιούνται στην κεντρική βιβλιοθήκη της. Φανταστείτε μια πόλη όπου χιλιάδες κάτοικοί διαφορετικών ηλικιών, φύλου, και εθνικότητας συναντώνται τακτικά για να χτίσουν ένα καλύτερο κοινό μέλλον… όλα αυτά στο όνομα του συμμετοχικού προϋπολογισμού» (Lerner 2004, σ. 4).

Το μοντέλο του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού (Σ.Π.) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στο Πόρτο Αλέγκρε της Βραζιλίας, μια πόλη με 1,5 εκατομμύριο κατοίκους στα τέλη της δεκαετίας του ’80, όταν εξελέγη για πρώτη φορά στον δήμο της πόλης το κόμμα των εργατών. Από τότε το μοντέλο του Σ.Π. έχει διαδοθεί σε πάνω από 1.000 πόλεις σε όλο τον κόσμο.

Εικόνα 1: Πώς ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός έχει διαδοθεί παγκοσμίως. Πηγή: Sintomer et al., 2010

Παρόλο που οι μέθοδοι υλοποίησης του Σ.Π. διαφέρουν ανάλογα με τις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της εκάστοτε πόλης, όλα τα παραδείγματα στηρίζονται σε μια κοινή προσέγγιση: αρχικά, τα μέλη της κοινότητας προσδιορίζουν τις προτεραιότητες των δαπανών. Στη συνέχεια, η κοινότητα εκλέγει τους αντιπροσώπους της. Με την τεχνική υποστήριξη των δημοτικών λειτουργών, οι αντιπρόσωποι μεταφράζουν τις προτεραιότητες της κοινότητας σε συγκεκριμένες υλοποιήσιμες προτάσεις. Ύστερα, τα μέλη της κοινότητας ψηφίζουν ποιες προτάσεις θέλουν να χρηματοδοτήσουν και τέλος, ο δήμος ή το εκάστοτε θεσμικό όργανο υλοποιεί τις επιλεγμένες προτάσεις (Lerner και Hall, 2007).

 

Εικόνα 2: Ο ετήσιος κύκλος των διαδικασιών του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού στο Πόρτο Αλέγκρε. Πηγή: http://www.ongcidade.org/site/htm/comum/cicloEN.html]

Η αποτελεσματικότητα ενός μοντέλου Σ.Π. εξαρτάται από το σε τι βαθμό θα κατανοήσουν οι πολίτες τους περιορισμούς και τις δυνατότητες ενός προϋπολογισμού. Κεντρικό ρόλο σε αυτό παίζουν οι δημοτικοί λειτουργοί που βοηθούν τους πολίτες να συντάξουν προτάσεις που να είναι υλοποιήσιμες και ρεαλιστικές.

Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι ο Σ.Π. εφαρμόζεται σε ένα κομμάτι του συνολικού προϋπολογισμού. Μιας και το μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού μιας πόλης πάει σε μισθούς και άλλα πάγια έξοδα, οι πολίτες διαβουλεύονται το μέρος του προϋπολογισμού που αφορά τις επενδύσεις. Αν και μικρό το κομμάτι αυτό σε σχέση με το σύνολο, ωστόσο έχει τη μεγαλύτερη επιρροή στην ποιότητα ζωής των πολιτών και την ποιότητα των υπηρεσιών. 

Οι στόχοι του Σ.Π. είναι κυρίως πολιτικοί και κοινωνικοί. Βασική αρχή είναι η ενίσχυση της έννοιας της δημοκρατίας μέσω της συμμετοχής των πολιτών και των ομάδων της κοινωνίας των πολιτών στην τοπική διακυβέρνηση. Αποτέλεσμα του Σ.Π. είναι η κινητοποίηση των κοινοτήτων που βρίσκονται συνήθως στο περιθώριο και η διάθεση κεφαλαίων για την κάλυψη των αναγκών τους. Ταυτόχρονα ο Σ.Π. ενισχύει τη διαφάνεια των διαδικασιών και την αποτελεσματικότητα των πολιτικών. Ο Σ.Π. αποτελεί πρωτίστως ένα εργαλείο οικοδόμησης εμπιστοσύνης μεταξύ των πολιτών και των τοπικών κυβερνήσεων (Sintomer et al., 2010).

Στις χώρες της Ευρώπης (Ιταλία, Πορτογαλία, χώρες της Σκανδιναβίας, Γερμανία, Αγγλία) ο Σ.Π. διαδόθηκε πολύ γρήγορα, σε μια προσπάθεια να αντιστραφούν τα υψηλά επίπεδα αποχής από τις εκλογικές διαδικασίες και να μετριαστεί η γενικότερη δυσαρέσκεια των πολιτών προς τις τοπικές κυβερνήσεις εξαιτίας των έντονων οικονομικών προβλημάτων.

Το μοντέλο του Σ.Π. έχει αλλάξει με το πέρασμα του χρόνου όχι μόνο επειδή μεταφέρεται σε διαφορετικές χωρικές συνθήκες αλλά και λόγω της ενσωμάτωσης στις διαδικασίες νέων ψηφιακών μέσων. Τα νέα τεχνολογικά εργαλεία έχουν αυξήσει το ποσοστό συμμετοχής των πολιτών και έχουν κατορθώσει να μεταφέρουν τη συζήτηση από την κλίμακα της γειτονιάς στην κλίμακα της πόλης σαν σύνολο.

Στο Λίχτενμπεργκ του Βερολίνου για παράδειγμα το μοντέλο του Σ.Π. συνδύασε τις συνελεύσεις από κοντά με τη διαδικτυακή συμμετοχή. Το 2008 η πόλη του Φράιμπουργκ συνδύασε τη διαδικτυακή διαβούλευση με τη χρήση ενός προσομοιωτή προϋπολογισμού, διευκολύνοντας τους κατοίκους να αντιλαμβάνονται πιο άμεσα τις επιπτώσεις των επιλογών τους. Στην Πάρμα της Ιταλίας, από την άλλη, οι πολίτες μέσω μιας πλατφόρμας γεωαναφοράς μπορούσαν να οπτικοποιήσουν την τοποθεσία των δράσεων που πρότειναν. Τέλος, στη Χετάφε της Ισπανίας πολίτες μπορούσαν να βλέπουν σε απευθείας μετάδοση τις συνελεύσεις του Σ.Π., να ψηφίζουν και να στέλνουν τις προτάσεις τους μέσω του διαδικτύου.

Ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός είναι ένα μοναδικό παράδειγμα συμμετοχικής δημοκρατίας παγκοσμίως ιδίως αν σκεφτεί κανείς ότι ξεκίνησε από μια χώρα της Λατινικής Αμερικής και έχει διαδοθεί από τη Νέα Υόρκη και το Σικάγο, μέχρι τις χώρες της Βόρειας Αφρικής. Πάνω απ’ όλα, ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός αποτελεί ένα «σχολείο διαβούλευσης» για τους πολίτες, τις οργανώσεις αλλά και την τοπική κυβέρνηση, δημιουργώντας πιο ενημερωμένους πολίτες και πιο έξυπνες πόλεις (Baiochi, 2003).

Λίνα Λιάκου

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Lerner, J. (2004), Building a Democratic City How Participatory Budgeting Can Work in Toronto, Community Engagement Unit, City of Toronto, Τορόντο.

Lerner, J., και Hall, J. (2007), «Participatory Budgeting: A new tool for democratic decision-making», Transformation Journal, τχ. 5, σ. 1-7.

Sintomer, Y., Allegretti, G., και Herzberg, C. (2010), Learning from the South: Participatory Budgeting Worldwide, InWEnt gGmbH, Βόννη.

Baiocchi, G. (2003), «Participation, activism, and politics: The Porto Alegre experiment», στο A. Fung και E. Wright (επιμ.), Deepening Democracy: Institutional Innovations in Empowered Participatory Governance, Verso, Λονδίνο/Νέα Υόρκη, σ. 45-76