Γιώργος Σωτηρέλης: Επιτελικό Κράτος: η νέα μεγάλη πρόκληση

Γιώργος Χ. Σωτηρέλης

καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου

στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Ο κόσμος του Επενδυτή" φ. 2-3 /10/2010

Σε πρόσφατο άρθρο του στο διαδίκτυο ο  πρωθυπουργός επισήμανε με έμφαση την ανάγκη εκτεταμένων αλλαγών στο κράτος. Η επισήμανση αυτή φαίνεται αυτονόητη. Πράγματι, αν κανείς θέλει να δει κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσει ότι τόσο η σημερινή οικονομική κατάρρευση  όσο  και πλείστες άλλες αγκυλώσεις της ελληνικής κοινωνίας ανάγονται, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στην αδυναμία του ελληνικού κράτους να ανταποκριθεί έστω και στοιχειωδώς στα καθήκοντά του, τόσο ως θεσμικού μοχλού οικονομικής ανάπτυξης όσο και ως συνεκτικού στοιχείου του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού. Ωστόσο, έχει ιδιαίτερη πολιτική σημασία, διότι συνδέεται με την προτεραιότητα της κυβέρνησης να προτάξει στο μεταρρυθμιστικό της πρόγραμμα συγκεκριμένες θεσμικές αλλαγές, αγνοώντας τις περί του αντιθέτου αφελείς και ανιστόρητες προτροπές να ασχοληθεί μόνο με την οικονομία και να αφήσει όλα τα άλλα, σαν δήθεν πολυτελή και περιττά.

Τα πρώτα απτά δείγματα γραφής είναι αναμφίβολα θετικά και πράγματι αρχίζουν να  αλλάζουν το θεσμικό τοπίο, τόσο ως προς την επιδίωξη διαφανούς και ορθολογικής λειτουργίας της διοίκησης (ηλεκτρονική δημοσίευση των κυβερνητικών αποφάσεων, συγχωνεύσεις κρατικών νομικών προσώπων)  όσο και ως προς την καταπολέμηση του –αποχαλινωθέντος τα τελευταία χρόνια– πελατειακού συστήματος (ιδίως ως προς τις προσλήψεις του δημοσίου και τις επιλογές των προϊσταμένων).

Ιδιαίτερα αποφασιστική, αναμφίβολα, είναι και η  επιλογή να προχωρήσει χωρίς χρονοτριβές η  αναδιάρθρωση της αποκεντρωμένης διοίκησης και της αυτοδιοίκησης, με βάση τις προτάσεις που εδώ και χρόνια είχαν διατυπώσει  οι αυτοδιοικητικοί φορείς (ΚΕΔΚΕ, ΕΝΑΕ και ΙΤΑ). Στο σημείο αυτό, πάντως, εν όψει και της παράλειψης σχετικών αναφορών στο προαναφερθέν άρθρο του πρωθυπουργού, θεωρούμε σκόπιμο να επισημάνουμε τα εξής:

Πρώτον, ότι η εφαρμογή της μεταρρύθμισης θα είναι ακανθώδης, περίπλοκη και εξαιρετικά επίπονη, θα εξαρτηθεί δε, σε μεγάλο βαθμό, από τη λειτουργία ενός αποτελεσματικού και ισχυρού μηχανισμού παρακολούθησης, αλλά και από την εκλογή συνδυασμών που θα έχουν άποψη και πρόγραμμα για την αυτοδιοίκηση (δηλαδή δεν θα αρκούνται σε μια πλειοδοσία καταγγελιών για μνημόνιο…).

Δεύτερον, ότι οι συγκεκριμένες αλλαγές, παρά το εύρος και την σημασία τους, σε καμία περίπτωση δεν εξαντλούν  την μεταρρυθμιστική ατζέντα για το κράτος. Αποτελούν απλώς  ένα πρώτο βήμα, για μια ριζική και ολοκληρωμένη αναμόρφωση του διοικητικού μας συστήματος, η οποία προϋποθέτει, προεχόντως, την επίτευξη ενός στόχου που έχει πολλές φορές εξαγγελθεί αλλά παραμένει έως τώρα ανεκπλήρωτος: την δημιουργία ενός κράτους στρατηγείου, δηλαδή ενός ισχυρού και επιτελικού εθνικού κράτους, που θα μπορέσει πράγματι να ανταποκριθεί στις προκλήσεις των καιρών.

Ειδικότερα, μια τέτοια μεταρρύθμιση  προϋποθέτει:

1.     Τον προσεκτικό διαχωρισμό, σε κάθε υπουργείο, των επιτελικών από τις εκτελεστικές αρμοδιότητες, και την διατήρηση στα υπουργεία μόνο των πρώτων.

2.      Την άσκηση αυτών των επιτελικών αρμοδιοτήτων από περιορισμένο αριθμό στελεχών υψηλών  προσόντων –και αντίστοιχων αμοιβών– που θα προσληφθούν με ανοιχτό διαγωνισμό (συνυπολογιζομένης πάντως της διοικητικής πείρας των ήδη υπηρετούντων, στον ευρύτερο δημόσιο τομέα). Αυτό θα επιτρέψει έναν αποτελεσματικό αλλά και σταθερό επιτελικό σχεδιασμό –και την αντίστοιχη παρακολούθηση– ενώ ταυτόχρονα θα καταστήσει άχρηστο το μεγαλύτερο μέρος των πάσης φύσεως συμβούλων των υπουργών.

3.     Την μεταφορά όλων των άλλων (εκτελεστικών) αρμοδιοτήτων, σε φορείς είτε της καθ’ύλην αποκέντρωσης (δημόσιες υπηρεσίες και νομικά πρόσωπα) είτε της κατά τόπον αποκέντρωσης και της αυτοδιοίκησης (δηλαδή στους αναβαθμισμένους θεσμούς του «Καλλικράτη»).

Οι αλλαγές αυτές, μάλιστα, θα μπορούσαν να συνδυασθούν και με τις ακόλουθες:

1.     Την ριζική αναβάθμιση των ΚΕΠ, τόσο ως προς την στελέχωση (επίσης με ανοιχτό διαγωνισμό και με ιδιαίτερη έμφαση στην πρόσληψη ταλαντούχων νέων ανθρώπων με ιδιαίτερες γνώσεις στον χειρισμό ηλεκτρονικών μέσων) όσο και ως προς την λειτουργία, με την βαθμιαία μετατροπή τους σε τοπικά διοικητικά κέντρα που θα διεκπεραιώνουν οιονεί εργολαβικά –δηλαδή χωρίς την παραπομπή σε καμία άλλη υπηρεσία– τις υποθέσεις των πολιτών.

2.     Την σταδιακή και κατά περίπτωση κατάργηση του προληπτικού συστήματος ελέγχου, ως προς την παροχή διοικητικών αδειών, με την κατ’αρχήν μετάθεση της ευθύνης στους υπογράφοντες τις σχετικές αιτήσεις (μέλη δικηγορικών συλλόγων, μέλη οικονομικού ή τεχνικού επιμελητηρίου) αλλά και με την πρόβλεψη αυστηρών κατασταλτικών ελέγχων και δρακόντειων  ποινών,  προκειμένου να απεμπλακεί το διοικητικό μας σύστημα από γραφειοκρατικές καθυστερήσεις αλλά και από σημαντικές εστίες συναλλαγής και διαφθοράς (το σύστημα αυτό εφαρμόσθηκε πριν από χρόνια στην Ιταλία και είχε θεαματικά αποτελέσματα).

Με άλλα λόγια, ο «Καλλικράτης» πρέπει απλώς να αποτελέσει το έναυσμα αλλά και να δημιουργήσει τις κατάλληλες θέσεις υποδοχής για μια βαθιά  τομή στο διοικητικό μας σύστημα, η οποία, ιδίως, προϋποθέτει αλλά και συνεπάγεται ένα πολλαπλό “by pass” (επιτελικά υπουργεία, από πάνω, αναβαθμισμένα ΚΕΠ, από κάτω), που μπορεί μάλιστα να συμπληρωθεί ευρηματικά και με άλλους «παρακαμπτήριους δρόμους» (πχ οι «ομάδες διοίκησης έργου», που πρότεινε πρόσφατα ο Αλέκος Παπαδόπουλος). Αυτή η τομή, σε συνδυασμό με μια ακόμη ριζικότερη στο πολιτικό σύστημα (στην οποία θα αναφερθούμε ειδικότερα) είναι αναμφισβήτητα το νέο μεγάλο πολιτικό στοίχημα αυτής της κυβέρνησης, ως προς το οποίο θα κριθούν εφεξής, στο πλαίσιο του νέου ρόλου τους, τόσο το αναβαθμισμένο υπουργείο εσωτερικών όσο και το αναδιοργανωμένο πρωθυπουργικό γραφείο. Καλές οι ασκήσεις επί χάρτου των μετακληθέντων –Ελλήνων και ξένων– «ειδικών» αλλά αυτό που επείγει πλέον είναι  ρηξικέλευθες και συνάμα ρεαλιστικές λύσεις. Διότι οι καιροί ου μενετοί…