Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΑΤΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

 Άρθρο
του Δημήτρη Κατσούλη

Νομικού, τ. Δημαρχου Αυλωνος Ευβοίας

1.    Σε προηγούμενο άρθρο μας (http://autodioikisi-topikidimokratia.blogspot.com/2011/01/blog-post_30.html) είχαμε αναλύσει διεξοδικά τις κρίσιμες πτυχές του θεσμού του Συμπαραστάτη του Δημότη/πολίτη και της Επιχείρησης που για πρώτη φορά εφαρμόζεται στους δήμους και τις περιφέρειες. Ήδη έχει εκπνεύσει το πρώτο δίμηνο από την εγκατάσταση των νέων δημοτικών και περιφερειακών αρχών, η προθεσμία, και μάλιστα αποκλειστική κατά το γράμμα του νόμου 3852/2010, στην οποία τα δημοτικά και περιφερειακά συμβούλια έπρεπε να εκλέξουν με την ειδική πλειοψηφία των 2/3 το κατάλληλο πρόσωπο « εγνωσμένου κύρους» για να ασκήσει τα καθήκοντα του διαμεσολαβητή στην τοπική αυτοδιοίκηση.

Παρακολουθώντας τα δημοσιεύματα του τύπου και των διαδικτυακών ενημερωτικών μέσων διαπιστώνουμε ότι η συντριπτική πλειοψηφία των δήμων της χώρας αλλά και αρκετές περιφέρειες δεν κατόρθωσαν να εκλέξουν τον συμπαραστάτη.

Στις περισσότερες των άκαρπων διαδικασιών τέθηκαν και  διλλήματα και εκφράστηκαν  απορίες σχετικά με την αδυναμία του αντίστοιχου συμβουλίου να σχηματίσει την ειδική πλειοψηφία που απαιτεί ο νομοθέτης. Οι περισσότεροι πάντως  αντιλήφθηκαν την «αποκλειστική προθεσμία» ως μέσον πίεσης για να επιβληθούν προσχωρήσεις στην πλειοψηφική πρόταση και άλλοι ως εύσχημο τρόπο διαφυγής καταρχήν από μία ρύθμιση που δεν επιτρέπει στην πλειοψηφία να επιβάλει τον εκλεκτό της και από την εφαρμογή ενός νέου «αγνώστου θεσμού» που δεν ξέρουν σε ποιες περιπέτειες μπορεί να οδηγήσει.

Εξάλλου και μέχρι σήμερα υπήρχε η διαδικασία της διαμεσολάβησης στην τοπική αυτοδιοίκηση. Όταν ο πολίτης είχε κάποιο πρόβλημα με την υπηρεσία για  διοικητική του υπόθεση κατέφευγε στον δήμαρχο ή τον αντιδήμαρχο και το επίλυε έχοντας μάλιστα και την διαπραγματευτική δύναμη της πελατειακής σχέσης. Τώρα όμως ο Συμπαραστάτης εάν είναι ικανός, αντικειμενικός και ανεξάρτητος μπορεί να επιλύσει το «πρόβλημα» χωρίς την «θαλπωρή» της πελατειακής σχέσης. Η σωστή επιλογή και η σωστή λειτουργία του Συμπαραστάτη μπορεί να αναδιατάξει την σχέση του πολίτη με την δημοτική ή περιφερειακή υπηρεσία αφήνοντας στο περιθώριο – σε σημαντικό βαθμό- την πελατειακή σχέση πολίτη και αιρετού.

Η δημοτική αρχή που τολμά να αποστασιοποιηθεί από το παραδοσιακό  εναγκαλισμό του τοπικού μικροπελατειακού συστήματος που συνήθως εμπεδώνει την κακοδιοίκηση, τον παραγοντισμό των υπηρεσιακών παραγόντων, τον φατριασμό και την υποβάθμιση του επαγγελματισμού, είναι βέβαιο ότι μπορεί να επιτύχει τον διοικητικό εκσυγχρονισμό και την επιτυχή οργανωτική ανάπτυξη έτσι ώστε να στηρίξει την εφαρμογή του πολιτικού της προγράμματος.  Υπό αυτή την έννοια ο θεσμός του Συμπαραστάτη απελευθερώνει τον αιρετό και τον προσανατολίζει στο καθεαυτό πολιτικό του ρόλο.

Η νέα δημοτική και περιφερειακή αυτοδιοίκηση, έχει την ευκαιρία, αξιοποιώντας και  θεσμούς όπως ο Συμπαραστάτης, να προσανατολιστεί  σε ένα σύγχρονο, δημιουργικό και κυρίως πολιτικά αναβαθμισμένο σύστημα διακυβέρνησης αφήνοντας στο παρελθόν τις πελατειακές αντιλήψεις και τους μηχανισμούς που τις υπηρετούσαν.  Γιαυτό θεωρούμε ως αισιόδοξη αφετηρία ότι οι αιρετοί θέλουν να εφαρμόσουν τον θεσμό του Συμπαραστάτη και καταβάλλουν κάθε προσπάθεια γιαυτό. Υπάρχουν όμως θεσμικές αδυναμίες που δεν διευκολύνουν στις περισσότερες φορές τέτοιες προσπάθειες. Τις εντοπίζουμε στην συνέχεια.

2.    Η αποκλειστική προθεσμία των δύο μηνών από την εγκατάσταση των δημοτικών και περιφερειακών αρχών τέθηκε προφανώς από τον νομοθέτη για να μεταδώσει επιτακτικά στα δημοτικά και περιφερειακά συμβούλια την υποχρέωση να διαβουλευτούν και να επιτύχουν  την επιλογή του Συμπαραστάτη. Ασφαλώς γεννάται το ερώτημα: μπορεί να συνεχιστεί η διαδικασία επιλογής και πέραν του διμήνου; Η απάντηση πρέπει να είναι θετική. Ναι μπορεί ένα δημοτικό ή περιφερειακό συμβούλιο να επιδιώξει την επιλογή του Συμπαραστάτη και πέραν του διμήνου.

Εάν η απάντηση είναι αρνητική τότε οι δημότες του δήμου ή οι πολίτες της περιφέρειας ή ο δήμος και η περιφέρεια στερούνται ενός θεσμού διαμεσολάβησης τον οποίο ο νομοθέτης έχει καταστρώσει  και του έχει αναθέσει συγκεκριμένη αποστολή.

Η αδυναμία του δημοτικού ή περιφερειακού συμβουλίου να καταλήξουν σε μία επιλογή με την ειδική πλειοψηφία των 2/3 του συνολικού αριθμού των μελών του συμβουλίου μπορεί να οφείλεται και στο γεγονός ότι σε ορισμένες περιπτώσεις ο χρόνος δεν αποδεικνύεται επαρκής για να διαμορφωθούν οι καλύτερες επιλογές. Με άλλα λόγια η αποκλειστική προθεσμία των δύο μηνών δεν πρέπει ν α εκλαμβάνεται ως  αδιαφορία του νομοθέτη για την γενικευμένη εφαρμογή του θεσμού.

3.    Γίνεται λόγος για την ακαμψία της διαδικασίας, δηλαδή για την μη θεσμοθέτηση εναλλακτικής πλειοψηφίας έτσι ώστε όταν μετά από άκαρπες προσπάθειες δεν επιτυγχάνεται η ειδική πλειοψηφία να εκλέγεται ο Συμπαραστάτης με «χαμηλότερη» ειδική πλειοψηφία (π.χ.3/5).

Η ειδική πλειοψηφία των 2/3 σε πολλές περιπτώσεις, λαμβανομένης υπόψη και της πλειοψηφίας των 3/5 της δημοτικής ή περιφερειακής παράταξης που διοικεί δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολος πήχυς. Το αποδεικνύουν εξάλλου και οι περιπτώσεις όπου ο Συμπαραστάτης εξελέγει. Στις περισσότερες περιπτώσεις είναι 2 έως τέσσερις ψήφοι επιπλέον από τις παρατάξεις της μειοψηφίας.

Συνεπώς είναι προτιμότερη η συνέχιση των προσπαθειών με ευελιξία, διάθεση συνεννόησης και  επίτευξη συμφωνίας, έστω και ατύπως, σε συγκεκριμένα και όσο το δυνατόν υψηλοτέρων προδιαγραφών κριτήρια έτσι ώστε να επιτυγχάνεται  η ειδική πλειοψηφία των 2/3 η οποία προστατεύει τον θεσμό και ότι αυτό συνεπάγεται για την τοπική αυτοδιοίκηση.

4.    Ο νομοθέτης απαιτεί την ειδική πλειοψηφία και θέτει αποκλειστική προθεσμία όμως ο ίδιος με την επιλογή του ως προς τον τρόπο υποβολής των υποψηφιοτήτων  υπονομεύει και την εφαρμογή της προθεσμίας και την επίτευξη της πλειοψηφίας.  Είναι άραγε δυνατόν το δημοτικό ή το περιφερειακό συμβούλιο να καταλήξουν στην καλύτερη επιλογή έχοντας εκείνη την στιγμή της συνεδρίασης την μοναδική ευκαιρία να γνωρίσουν και να αξιολογήσουν τους καταλληλότερους;

Ή μπορεί να υπάρξει ουσιαστική διαδικασία αξιολόγησης όταν οι ενδιαφερόμενοι  προσέρχονται στη διαδικασία με την λογική της κατάληψης μίας έμμισθης θέσης ή την λογική της πρόσληψης;

Υπάρχουν περιπτώσεις όπου προσήλθαν σαράντα ένα (41) υποψήφιοι σε δήμο μεσαίου μεγέθους ενώ σε πάρα πολλούς  ο αριθμός των υποψηφίων υπερβαίνει τους δέκα(10). Σε αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι εύκολο να αξιολογηθεί η διοικητική εμπειρία, να προκριθεί η καταλληλότερη διοικητική εμπειρία, να διαπιστωθεί το «εγνωσμένο κύρος».

5.    Τέλος, ο νομοθέτης θέτοντας την αποκλειστική προθεσμία των δύο μηνών και χωρίς να έχει αντιμετωπίσει διεξοδικά τα διαδικαστικά ζητήματα δεν έλαβε υπόψη την ιδιαίτερη κατάσταση του πρώτου διμήνου κατά την πρώτη εφαρμογή του θεσμού. Το πρώτο δίμηνο που εξέπνευσε στις 28 Φεβρουαρίου του 2011 είναι περίοδος ιδιαίτερα κρίσιμη για την οργανωτική συγκρότηση των νέων δήμων και περιφερειών. Τα δημοτικά συμβούλια δεν έχουν ακόμη εγκρίνει τις απογραφές έναρξης διότι η καταγραφή δεν έχει ολοκληρωθεί, βρίσκεται σε εξέλιξη η συγχώνευση των νομικών προσώπων και επίκειται η ψήφιση των νέων οργανισμών. Επίσης οι δημοτικές και περιφερειακές παρατάξεις δεν έχουν ακόμη προσαρμοστεί στον θεσμικό τους ρόλος είτε στην διοίκηση είτε στην αντιπολίτευση. Το πρώτο δίμηνο του 2011 δεν έπρεπε να «φορτωθεί» με την επιλογή του Συμπαραστάτη ή την συγκρότηση της Δημοτικής και Περιφερειακής Επιτροπής Διαβούλευσης.   Οι κρίσιμοι αυτοί θεσμοί έπρεπε να συγκροτηθούν μετά την ολοκλήρωση της οργανωτικής δομής των δήμων. Τότε που και ο πολιτικός χρόνος τους θα είναι γονιμότερος για να επιτευχθούν οι συγκλίσεις και να οδηγηθούν στις καλύτερες επιλογές.

6.    Με βάση τις παραπάνω διαπιστώσεις νομίζουμε ότι  θα είναι χρήσιμος ο επανακαθορισμός της διαδικασίας για την επιλογή του Συμπαραστάτη του δημότη/πολίτη και της Επιχείρησης.

Πρώτον: Σε όλους τους δήμους που πρέπει να εκλεγεί  Συμπαραστάτης, ανεξάρτητα εάν αυτό έχει ήδη γίνει ή όχι, και στις περιφέρειες  είναι αναγκαίο ένα πρόγραμμα ενημέρωσης των πολιτών για την σημασία και την αποστολή του θεσμού. Πρέπει όλοι να καταλάβουν ποιος είναι ο ρόλος του Συμπαραστάτη, τι προσδοκούν οι αιρετοί και οι πολίτες από αυτόν.

Δεύτερον: Είναι αναγκαία η διατύπωση συγκεκριμένων κριτηρίων που αναφέρονται στην διοικητική εμπειρία και το «εγνωσμένο κύρος». Ο ρόλος του Συμπαραστάτη είναι συγκεκριμένος και οι υποψήφιοι πρέπει να έχουν την δυνατότητα να ανταποκριθούν σε αυτόν. Γνώση, εμπειρία, αντικειμενικότητα και ανεξαρτησία είναι τα τέσσερα κρίσιμα κριτήρια που πρέπει να αξιολογούνται.

Τρίτον: Η πλειοψηφία πρέπει να έχει την πρωτοβουλία της συνεννόησης με τις παρατάξεις της μειοψηφίας. Η μειοψηφία εάν ταμπουρωθεί στην θεσμική της θέση δεν μπορεί να επιτύχει τίποτε διότι δεν έχει την αριθμητική δυνατότητα να επιβάλλει τις επιλογές της. Διαπραγματευόμενη όμως μπορεί να οδηγήσει την πλειοψηφία στις καλύτερες επιλογές, σε επιλογές που μπορούν να γίνουν αποδεκτές με βάση τα κριτήρια της γνώσης, της εμπειρίας, της αντικειμενικότητας και της ανεξαρτησίας. Η πλειοψηφία όμως είναι εκείνη που έχει την δύναμη αλλά και την υποχρέωση να αξιολογήσει τις επιλογές της έτσι ώστε να επιτευχθεί η   επιλογή του Συμπαραστάτη. Στις περισσότερες των περιπτώσεων (υπάρχουν και εξαιρέσεις) η αδυναμία επιλογής Συμπαραστάτη οφείλεται αποκλειστικά στους χειρισμούς  ή στην νοοτροπία της πλειοψηφίας.

Τέταρτον: Σωστή η αποκλειστική προθεσμία των δύο μηνών αλλά για την πρώτη εφαρμογή πρέπει - ακόμη και ατύπως- να δοθεί παράταση έως το τέλος του πρώτου εξαμήνου. Να ολοκληρωθεί ο πρώτος κύκλος της οργανωτικής συγκρότησης των νέων δήμων και περιφερειών.

Πέμπτο: Εάν παρέρχεται άκαρπη η προθεσμία των δύο μηνών, μετά από μία εύλογη παράτασή της για ακόμη ένα δίμηνο (συνολικά τέσσερις μήνες) να  ορίζεται Συμπαραστάτης με επιλογή εκ του συνόλου των υποψηφίων  ανά δήμο με απόφαση του Γραμματέα  της αποκεντρωμένης διοίκησης, με βάση αυστηρά κριτήρια που θα καθορίζει ο νόμος. Έτσι τα δημοτικά και περιφερειακά συμβούλια θα γνωρίζουν ότι εάν  δεν συμφωνήσουν οι παρατάξεις σε μία επιλογή με την ειδική πλειοψηφία των 2/3 τότε θα χάσουν το δικαίωμα. Αυτή η θεσμική «ποινή» μπορεί να λειτουργήσει ενισχυτικά για την επίτευξη συγκλίσεων.

Έκτο: Με την πρώτη ευκαιρία πρέπει να βελτιωθεί η διαδικασία υποβολής των υποψηφιοτήτων. Η προκήρυξη εκδήλωσης ενδιαφέροντος  ακόμη και  εάν διατηρηθεί δεν μπορεί να ορίζει ως στιγμή υποβολής της υποψηφιότητας την έναρξη της συνεδρίασης στην οποία θα γίνει η επιλογή. Οι υποψηφιότητες πρέπει να υποβάλλονται τουλάχιστον πέντε ημέρες πριν από την συνεδρίαση. Αρμόδιο όργανο για την προκήρυξη και την παραλαβή των υποψηφιοτήτων πρέπει να ορίζεται ο πρόεδρος και το προεδρείο του δημοτικού  ή περιφερειακού συμβουλίου και όχι ο Δήμαρχος ή ο Περιφερειάρχης.

7.    Οι προσπάθειες έφεραν αποτέλεσμα σε  λιγοστούς δήμους και ίσως στις λιγότερες περιφέρειες. Συνεπώς ξεκινά το ταξίδι του θεσμού με λίγους εκλεκτούς αλλά και εν δυνάμει πρωτοπόρους. Οι Συμπαραστάτες που εκλέχθηκαν έχουν την πρόκληση να ανοίξουν πραγματικά νέους δρόμους στην εφαρμογή μίας άλλης σχέσης μεταξύ του δήμου, της περιφέρειας και του πολίτη.  Η πολιτεία και η τοπική αυτοδιοίκηση οφείλει να αξιολογήσει και κυρίως να στηρίξει τον θεσμό κεφαλαιοποιώντας σταδιακά την εμπειρία και ενθαρρύνοντας την καρποφορία προτάσεων και ιδεών που θα βελτιώνουν την διοικητική λειτουργία και την ποιότητα των υπηρεσιών για τον πολίτη.