ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ ΣΥΝΗΓΟΡΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ κ. ΚΑΛΛΙΟΠΗΣ ΣΠΑΝΟΥ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ : «ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ»

Ευχαριστώ τον Πρόεδρο της ΚΕΔΕ και όλα τα μέλη της και τους κυρίους Δημάρχους που παραβρίσκονται, για την πρόσκληση αυτή.

Πρόκειται για ένα θέμα το οποίο είναι επίκαιρο και νομίζω ότι είναι καλό να ξεκινήσει μια ανοιχτή συζήτηση για να δούμε και τους εκατέρωθεν ρόλους, αλλά και το σωστό πλαίσιο στο οποίο αυτοί ασκούνται.

Θα έλεγα ως πρώτο σημείο της ομιλίας μου και νομίζω να φανεί έως το τέλος, το ερώτημα: γιατί ο Συνήγορος Πολίτη μπορεί να είναι σύμμαχος της Αυτοδιοίκησης;

Ο Συνήγορος του Πολίτη λειτουργεί ήδη 15 χρόνια. Είναι Ανεξάρτητη Αρχή κατοχυρωμένη στο Σύνταγμα, με αποστολή τη διαμεσολάβηση μεταξύ πολιτών και κράτους σε όλες του τις εκφάνσεις, για την προστασία των δικαιωμάτων του πολίτη, την καταπολέμηση της κακοδιοίκησης και την τήρηση της νομιμότητας.

Στο διάστημα των 15 χρόνων βρίσκεται σε συνεχή διάλογο με τις Υπηρεσίες και τις Διοικήσεις των ΟΤΑ, αναγνωρίζοντας τον θεσμικό τους ρόλο στη διοίκηση των τοπικών υποθέσεων.

Με πρωτοβουλία της Αρχής πραγματοποιήθηκαν επαφές, σημαντικές συνεργασίες και σχέδια τα οποία έστω και αν δεν πραγματοποιήθηκαν πάντα, δείχνουν αφενός τον αμοιβαίο σεβασμό  στους εκατέρωθεν ρόλους και αφετέρου ότι κινούμαστε και οι δύο στην κατεύθυνση της προστασίας των δικαιωμάτων των πολιτών και της καλύτερης εξυπηρέτησής τους. Άλλωστε και οι θεσμοί υπηρετούμε από την ιδιαίτερη σκοπιά μας τον πολίτη.

Οι προκλήσεις όμως. Στο διάστημα των 15 αυτών χρόνων, η Αυτοδιοίκηση άλλαξε πολύ. Από τον Καποδίστρια στον Καλλικράτη, η Αυτοδιοίκηση έχει αλλάξει πάρα πολύ ως προς τις δομές, την οργάνωση και τις αρμοδιότητές της. Όλα αυτά πηγαίνουν μαζί. Πάντα ήταν ζητούμενο να αποκτήσουν οι Δήμοι μεγαλύτερη διοικητική ικανότητα, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις που το μικρό του μέγεθος ήταν εξ ορισμού απαγορευτικό για τη δημιουργία μιας διοικητικής υποδομής αντάξιας του δυνητικού τους ρόλου στην τοπική κοινωνία.

Σταδιακά το παραδοσιακά συγκεντρωτικό ελληνικό κράτος διεύρυνε τις αρμοδιότητες που ασκούν οι ΟΤΑ. Σήμερα έχουν πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες να αναλάβουν πρωτοβουλίες, να αξιοποιήσουν δυνατότητες και να κάνουν τη διαφορά στις τοπικές κοινωνίες.

Πρέπει βέβαια να τονιστεί και τονίστηκε και προηγουμένως, η ανάγκη να διασφαλιστούν οι απαιτούμενοι πόροι για την εκπλήρωση των σκοπών τους. Το κράτος πρέπει να στηρίξει έμπρακτα την αυτοτέλεια της Αυτοδιοίκησης. Ταυτόχρονα, η οικονομική ανεξαρτησία και αυτοτέλεια των Δήμων, πρέπει να συνοδεύονται από την ισχυρή δέσμευση για χρηστή δημοσιονομική διαχείριση με κριτήρια νομιμότητας και διαφάνειας, παράλληλα με τον εξορθολογισμό της διαχείρισης και την καλύτερη αξιοποίηση των λίγων πλέον διαθέσιμων πόρων, αλλά και με τη βοήθεια προγραμμάτων ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων όπως δείχνουν παραδείγματα δυναμικών Δήμων που κυνηγούν τις ευκαιρίες.

Γιατί πάνω από όλα σήμερα η αποτελεσματικότητα και η διαφάνεια στη λειτουργία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης αποτελούν κορυφαίες προκλήσεις. Αυτό άλλωστε αποτυπώνεται και στον τίτλο της σημερινής Ημερίδας.

Σε μια κοινωνία που υποφέρει από την κρίση, όχι μόνο κάθε δαπάνη πρέπει να έχει τη μέγιστη αποτελεσματικότητα, αλλά και κάθε απόφαση που κατανέμει άμεσα ή έμμεσα πόρους ή επιβάλλει υποχρεώσεις, πρέπει να σέβεται απολύτως τη νομιμότητα και αν είναι ανοιχτή στον έλεγχο και τη λογοδοσία, τόσο έναντι των πολιτών, όσο και των Σωμάτων που έχουν ειδική ελεγκτική αρμοδιότητα.

Άλλωστε το πρόβλημα της κρίσης των θεσμών αφορά όλους μας, δεν αφορά μόνο τους αιρετούς. Αφορά όλους όσοι υπηρετούμε από οποιαδήποτε θέση βρισκόμαστε, την Πολιτεία και τους πολίτες.

Θα σταθώ όμως στην ιδιαιτερότητα του Συνηγόρου του Πολίτη. Χωρίς να αναφερθώ σε λεπτομέρειες, είναι προφανές ότι ο Συνήγορος δεν αποτελεί έναν ακόμη ελεγκτικό θεσμό, ένα ακόμη ελεγκτικό Σώμα, όπως κάποιες φορές αφήνεται να εννοηθεί. Προηγούμενοι ομιλητές ανέφεραν τον Συνήγορο του Πολίτη μεταξύ των ελεγκτικών Σωμάτων. Υπάρχει και μια παλιότερη μελέτη του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης, την οποία νομίζω υπονοούσαν προηγούμενοι ομιλητές, για τη σύμπτωση και συσσώρευση ελεγκτικών Οργάνων και διαδικασιών που βαρύνουν τη λειτουργία της Αυτοδιοίκησης.

Ανεξάρτητα από την ουσία αυτού του θέματος που πιθανότατα θα πρέπει με κάποιο τρόπο να αντιμετωπιστεί, ο Συνήγορος του Πολίτη δεν μπορεί να ειδωθεί απλά ως άλλο ένα ελεγκτικό Σώμα. Κάθε άλλο.

Αφετηρία για την παρέμβαση του Συνηγόρου του Πολίτη, είναι το παράπονο ενός πολίτη, πράγμα που σημαίνει ότι στις περιπτώσεις που θεωρείται βάσιμη η αναφορά και το τονίζω αυτό, που θεωρείται βάσιμη η αναφορά, ο Συνήγορος έρχεται να επισημάνει ένα κενό, μια αστοχία, μια αδυναμία, όπως θέλετε. Αλλά τελικά μια περίπτωση στην οποία ο Δήμος δεν λειτούργησε σωστά. Και επιπλέον αυτό είχε επίπτωση σε κάποιον πολίτη.

Ο έλεγχος λοιπόν που ασκείται στο πλαίσιο αυτό, επισημαίνει προβλήματα νομιμότητας ή και παραβίασης κάποιας εκ των αρχών της καλής διακυβέρνησης. Έχει στο επίκεντρο τον πολίτη, το πρόβλημα που αντιμετωπίζει και αναζητεί λύση μέσα από τη συνεργασία, την ανταλλαγή απόψεων και επιχειρημάτων και εν τέλει τη διατύπωση συστάσεων προκειμένου να λειτουργήσει ο  Δήμος σωστά, να εντοπίσει το πρόβλημα και να κινητοποιηθεί για την επίλυσή του.

Δεν βλέπω σε αυτή τη  διαδικασία γιατί Δήμοι και Συνήγορος θα  βρίσκονται απέναντι. Δεν ενδιαφέρει τελικά και τις δύο πλευρές η εξυπηρέτηση του πολίτη;

Δεν αγνοώ ότι ίσως να φέρει σε δύσκολη θέση ή σε αμηχανία το να εμπλέκεται κάποια στιγμή στα πόδια σας κάποιος εξωτερικός παρατηρητής. Ωστόσο η Αυτοδιοίκηση διαχειρίζεται δημόσιες υποθέσεις τοπικού χαρακτήρα, δημόσια εξουσία, δημόσιους πόρους και οφείλει να έχει την ετοιμότητα να λογοδοτεί για τις αποφάσεις, πράξεις και παραλείψεις της. Σε ποια βάση μπορεί κανείς να αρνηθεί αυτό;

Μια ακόμη ιδιαιτερότητα του Συνηγόρου του Πολίτη, είναι ότι μπορεί να υποβοηθήσει τη διοίκηση και την Αυτοδιοίκηση στο να εξεύρει τις κατάλληλες λύσεις. Οι προτάσεις του Συνηγόρου μπορεί πολλές φορές να διασαφηνίζουν συγχύσεις σε επίπεδο νομικού πλαισίου ή ακόμη να αντισταθμίσουν την έλλειψη γνώσης του νομικού πλαισίου, πολλώ μάλλον που ο κατακερματισμός, η γενικότερη κακή ποιότητα της νομοθεσίας, για να μην προσθέσουμε και την πρόσφατη υπερπαραγωγή νομικών ρυθμίσεων, δοκιμάζουν ακόμη και ειδικευμένους νομικούς.

Είναι σαφές λοιπόν ότι η παρέμβαση του Συνηγόρου του Πολίτη δεν περιορίζεται στο πλαίσιο στο οποίο αναγκαστικά και εκ της φύσεώς τους κινούνται άλλοι ελεγκτικοί μηχανισμοί.

Να γιατί ο Συνήγορος του Πολίτη μπορεί να είναι σύμμαχος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Έχοντας ελπίζω ξεκαθαρίσει αυτή τη διάσταση, θα ήθελα να περάσω στα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο Συνήγορος στο πεδίο της Αυτοδιοίκησης.  Πάντως επειδή κυρίως από λανθασμένη ή ανακριβή μετάδοση των συμπερασμάτων των ετήσιων εκθέσεών του, συχνά φαίνεται να ταυτίζεται η Αυτοδιοίκηση με τον πρωταθλητή της κακοδιοίκησης, οφείλω να επισημάνω ότι οι επιπτώσεις της συγκυρίας ανέδειξαν σε ποσοστό προβλημάτων κακοδιοίκησης πρώτα τα ασφαλιστικά ταμεία, το 2012, με 27%. Μακράν μπροστά της Αυτοδιοίκησης. Ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά της Αυτοδιοίκησης παραμένουν περίπου τα ίδια με παλαιότερα.

Θα έλεγα, κύριε Πρόεδρε της ΚΕΔΕ, μήπως σε αυτό το πλαίσιο δεν θα ήταν αν θέλετε άχρηστη μια επαφή και με τα ΜΜΕ, για τον τρόπο με τον οποίο αναπαράγουν αν θέλετε ειδήσεις, ειπώθηκε το ίδιο πριν για το Ελεγκτικό Συνέδριο, ενδεχομένως και για άλλους ελεγκτικούς θεσμούς, όπου με μια ίσως ταχύτητα που επιβάλλεται λίγο πολύ στον κόσμο της δημοσιογραφίας, κάποιες φορές η εικόνα η οποία δίνεται δεν είναι πάντα ακριβής. Άρα το πρόβλημα δεν είναι πάντα στους ελεγκτικούς θεσμούς ή τους συναφείς αν θέλετε και στα συμπεράσματά τους, αλλά και στο πώς αυτά περνούν στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα οποία ίσως πρέπει να ευαισθητοποιηθούν σε αυτή τη διάσταση.

Τώρα, ποια προβλήματα μπορούν να δημιουργούν προστριβές ανάμεσα στους πολίτες πρώτα και τους Δήμους και στη συνέχεια βεβαίως τίθενται στον Συνήγορο του Πολίτη. Κάποια παραδείγματα.

Σειρά προστριβών προκαλείται από το κανονιστικό πλαίσιο, που προδιαγράφει τις αρμοδιότητες των Οργάνων και υπηρεσιών και την ενδεχόμενη διακριτική ευχέρεια η οποία παρέχεται. Δεν είμαι από εκείνους που πιστεύουν ότι πρέπει ή  είναι δυνατόν να εξαλειφθεί η διακριτική ευχέρεια. Αντίθετα, είναι εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο για την προσαρμογή στα δεδομένα των επιμέρους περιπτώσεων και συνθηκών. Ωστόσο κρίσιμη είναι η οριοθέτησή της, για δύο λόγους. Πρώτον, ώστε να μπορεί να υπάρξει εκ των υστέρων έλεγχος, που είναι κεντρική λειτουργία του κράτους δικαίου και δεύτερον και σημαντικότερο εν προκειμένω, προκειμένου το Όργανο που αποφασίζει, να αποφύγει την αυθαιρεσία, να αντιμετωπίζει ακριβοδίκαια τους πολίτες σε κάθε περίπτωση και επιτρέψτε μου ακόμη να προσθέσω, να προφυλάσσεται από τις ενδεχόμενες πιέσεις στις οποίες εκτίθεται εν όψεις μιας δυσμενούς του απόφασης, ιδιαίτερα στις τοπικές κοινωνίες, όπου το πλεονέκτημα της εγγύτητας με τους πολίτες μπορεί να γίνει πηγή δυσκολιών στην ορθή άσκηση των καθηκόντων των τοπικών Οργάνων. Είναι λοιπόν αναγκαία η επαρκής και ειδική αιτιολογία κάθε απόφασης. 

Θα φέρω κάποια παραδείγματα. Οι βεβαιώσεις μονίμου κατοικίας που απαιτούνται ως προϋπόθεση για θεμελίωση εκπλήρωσης σειράς δικαιωμάτων. Από τις προσλήψεις, βεβαίως τώρα πλέον έχουν μειωθεί αυτές, αλλά μέχρι τις μεταδημοτεύσεις, την ιδιότητα του πυροπαθούς, οτιδήποτε μπορεί να προκύψει. Το υπάρχον πλαίσιο μπορεί να καταλήγει στο να έχει κανείς δύο ή τρεις μόνιμες κατοικίες, για να μην πούμε και παραπάνω, το οποίο είναι βέβαια εγγενής αντίφαση με την έννοια της μόνιμης κατοικίας, ακριβώς διότι ο τρόπος απόδειξης ο οποίος προβλέπεται, δίνει τη δυνατότητα αν θέλετε να δοθεί μια τέτοια απόφαση χωρίς… είτε λόγω αν θέλετε πιέσεων προς τον Δήμαρχο, είτε λόγο αν θέλετε ελλιπών στοιχείων, ξαφνικά να βρεθεί κάποιος να έχει δύο και τρεις βεβαιώσεις. Εν τέλει ποιος είναι εν αδίκω; Ο Δήμαρχος που του έδωσε και τις τρεις ή ο κάθε, ο εκάστοτε.

Λοιπόν, με βάση αυτόν λοιπόν τον προβλεπόμενο τρόπο απόδειξης, οι Δήμαρχοι μπορεί να εκτίθενται σε πιέσεις, ενώ όλο το σύστημα γίνεται αναξιόπιστο.

Έχει προτείνει ο Συνήγορος τη δημιουργία ειδικού Μητρώου Μονίμων Κατοίκων, προς το Υπουργείο Εσωτερικών βεβαίως, που είναι το αρμόδιο, με μοναδική κάθε φορά εγγραφή του πολίτη.

Επίσης έχει ο Συνήγορος δεχτεί πάρα πολλές αναφορές που αφορούν επιβολή οικονομικών επιβαρύνσεων, με τη μορφή ανταποδοτικών τελών, όπου όμως ο ανταποδοτικός χαρακτήρας δεν τεκμηριώνεται επαρκώς.

Αποτέλεσμα αυτής της δράσης είναι να προσβάλλονται οικονομικά συμφέροντα των  δημοτών και μάλιστα σε μια περίοδο που υπάρχει ένα ιδιαίτερο πρόβλημα.

Σε συνδυασμό με την ελλιπή εποπτεία και τον έλεγχο νομιμότητας, όπως άλλωστε επισημαίνεται από τον Συνήγορο στις ετήσιες εκθέσεις, καταλήγουμε να έχουμε σφάλματα τα οποία επί της ουσίας θα μπορούσαν να ακυρωθούν από τα δικαστήρια. Εξ ου και έχουμε προτείνει τη δημιουργία Κώδικα Δημοτικής Φορολογίας για τον εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου και τα λοιπά.

Καταλαβαίνω ότι υπάρχει μια τάση επίσπευσης. Θα αναφέρω επιγραμματικά, τα θέματα εξωδικαστικής επίλυσης των διαφορών. Είχαμε παλαιότερα προτείνει και μάλιστα αναφέρθηκε και σε σχέση με τις αποζημιώσεις για ζημιές που προέρχονται από κακοτεχνίες του οδοστρώματος και τα λοιπά, αλλά ενδεχομένως και σε άλλες περιπτώσεις, με βάση τα άρθρα του εισαγωγικού νόμου του Αστικού Κώδικα, να υπάρχει μια δυνατότητα εξωδικαστικής επίλυσης.

Εάν όπως βλέπουμε, η Δικαιοσύνη είναι υπερφορτωμένη και συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις, ειδικά μόνο όταν έχουμε υλικές ζημιές, οι πολίτες είναι αναγκασμένοι να προσφεύγουν στο δικαστήριο για μικροποσά, σκεφτείτε τι οικονομία και τι καλή διοίκηση αποτελεί το να βρούμε, βεβαίως με τη συμβολή του Ελεγκτικού Συνεδρίου, μια λύση, να λύνονται οι διαφορές εκτός δικαστηρίων.

Θα προχωρήσω τώρα σε κάποιες άλλες επισημάνσεις, που είναι… Μάλλον μια τελευταία όσον αφορά τα προβλήματα. Είναι το θέμα των οφειλών των Δήμων προς πολίτες. Εδώ υπάρχει, όχι πάντα, μια υποψία μεροληψίας, γιατί πληρώθηκε αυτός πρώτος και όχι ο άλλος. Εδώ θα μπορεί να υπάρξει και το έχουμε προτείνει, ένα σύστημα εξόφλησης με κάποια αντικειμενικά κριτήρια που θα συμφωνηθούν, είτε είναι η  χρονική προτεραιότητα, είτε είναι ένα ποσοστό στους πολίτες ανάλογα με την αρχική οφειλή, δημοσιοποίηση των πινάκων πληρωμής των οφειλών μέσω της ΔΙΑΥΓΕΙΑΣ ή και εναλλακτικοί τρόποι εξόφλησης συμψηφισμού και τα λοιπά.

Νομίζω ότι κάποιοι τέτοιοι μηχανισμοί απαλλάσσουν την Αυτοδιοίκηση από αδικαιολόγητες… δέχομαι ορισμένες φορές υποψίες μεροληψίας.

Θα αναφέρω με ιδιαίτερη όμως έμφαση το θέμα της συνεργασίας των Δήμων με τον Συνήγορο του Πολίτη. Ξέρω ότι πολλές φορές Δήμαρχοι έχουν παράπονα  διότι παραπέμπονται, μάλλον ο Συνήγορος του Πολίτη ζητεί από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση την παραπομπή τους για πειθαρχικά και τα λοιπά. Δεν μπορώ όμως να καταλάβω… Το παράπονο μπορώ  να το καταλάβω. Δεν μπορώ να καταλάβω όμως γιατί εκ των προτέρων δεν έχουν προσπαθήσει να το αποφύγουν. Για να οδηγηθεί ο Συνήγορος του Πολίτη σε αυτό, σημαίνει ότι επανειλημμένως δεν υπάρχει ανταπόκριση σε έγγραφα και πολλές φορές και σε προφορικές οχλήσεις.

Επομένως δεν θα δεχτώ σε καμία περίπτωση παράπονα που αφορούν αυτά τα θέματα, διότι έχει προϋπάρξει τουλάχιστον αμέλεια.

Βεβαίως θέλω να αναφερθώ σε θετική συνεργασία, θα κλείσω θετικά, κύριε Πρόεδρε, να κλείσω θετικά με τις περιπτώσεις θετικής συνεργασίας με Δήμους, στους οποίους ναι μεν έχουν για παράδειγμα επιβάλλει ένα ανταποδοτικό τέλος, το οποίο δεν είναι ανταποδοτικό, έχουν πειστεί και το έχουν αναιρέσει. Επίσης, έχουμε συνεργασία με Δήμους για την καταβολή αποζημιώσεων για ακίνητα τα οποία ήταν δεσμευμένα επί έτη. Έχουμε περιπτώσεις συνεργασίας και για αυτό κλείνω με αυτό, για να σας δείξω .ότι πράγματι μπορούμε να έχουμε συνεργασία αμοιβαία επωφελή και εντέλει σε όφελος του πολίτη.