ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΑ ΤΩΝ Ο.Τ.Α. ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΕΠΙΤΡΟΠΕΙΑΣ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΣΥΝΥΠΑΡΞΟΥΝ

Σχολιασμός του κεφαλαίου 4.2. του Μεσοπρόθεσμου για την Τοπική Αυτοδιοίκηση

Του Δημήτρη Κατσούλη

Με την κατάθεση του Σχεδίου του Μεσοπροθέσμου Προγράμματος Δημοσιονομικής Προσαρμογής 2013-2016 και την συμπερίληψη του κεφαλαίου 4.2. για την Τοπική Αυτοδιοίκηση αξίζει να  διατυπώσουμε λίγες σκέψεις.

Πέρα από τις προβλεπόμενες περικοπές πόρων, χωρίς μάλιστα να τίθεται  σε συζήτηση η επανεξέταση του θεσμικού πλαισίου των οικονομικών των ΟΤΑ και κυρίως οι Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι οι οποίοι διαρκώς περικόπτονται ενώ πρόκειται για ποσοστά επί καθορισμένων εσόδων  και δεν είναι απλώς τακτικές επιχορηγήσεις όπως ίσχυε πριν το 1989, το Μεσοπρόθεσμο ανακαλύπτει δύο «θεσμικές αλλαγές» οι οποίες χαρακτηρίζονται ως τομή για την « οριστική αντιμετώπιση των προβλημάτων  που αντιμετωπίζει μεγάλος αριθμός Δήμων αλλά και την παρακολούθηση της εκτέλεσης του προϋπολογισμού των φορέων Τοπικής Αυτοδιοίκησης». Πρόκειται για τη «ρύθμιση δανείων» και τον «μηχανισμό παρακολούθησης» ο οποίος μάλιστα ορίζεται και ως «Παρατηρητήριο Οικονομικής Αυτοτέλειας των Ο.Τ.Α»

Θαυμάζει κανείς την εφευρετικότητα και την πολιτική οξυδέρκεια των κυβερνητικών παραγόντων που συνέδραμαν αυτή την χάραξη της τομής. Τόσο η αποκαλούμενη στο κείμενο «ρύθμιση δανείων» που αναφέρεται στη δυνατότητα των δήμων και περιφερειών να συνάπτουν δάνεια για τον ισοσκελισμό του προϋπολογισμού τους (τελευταία νομοθετική ρύθμιση εκείνη του άρθρου 2, παρ.2 του ν.4038/2012) και η ένταξη στο πρόγραμμα εξυγίανσης όσο και η καταγραφή της πορείας των οικονομικών των δήμων μέσα από τη βάση δεδομένων που λειτουργεί από τις αρχές του 2011, έχουν ήδη απασχολήσει και τον νομοθέτη αλλά και ενδεχομένως το Υπουργείο Εσωτερικών τα δύο τελευταία χρόνια. Δεν είναι νέες ανακαλύψεις.

Χρειάζεται συνεπώς να καταγραφούν τα αποτελέσματα της εφαρμογής τους, εάν πράγματι εφαρμόστηκαν, ή οι αιτίες της μη εφαρμογής. Δύο χρόνια είναι σχεδόν το μισό της τρέχουσας δημοτικής θητείας. Αυτή η καταγραφή και πολύ περισσότερο η αξιολόγηση δεν φαίνεται να έχει γίνει. Συνεπώς γιατί τώρα  να φέρουν αποτελέσματα και μάλιστα θα αποτελέσουν τομή;

Ως προς την πρώτη «τομή», όσοι την προβάλουν ως σωτηρία των χρεωμένων ΟΤΑ, πρέπει να αποσαφηνίσουν ότι η εγγραφή απλώς στον προϋπολογισμό δανείου για να ισοσκελίσουν οι ΟΤΑ τον προϋπολογισμό τους όχι μόνο δεν λύνει κανένα πρόβλημα αλλά μάλλον το επιτείνει αφού ο προϋπολογισμός παραμένει «νόμιμα» πλέον πλασματικός και η επανάληψη της εγγραφής δανείου σε δύο έως τώρα συνεχόμενους προϋπολογισμούς του, 2011 και του 2012, χωρίς  τη λήψη και την πραγματική ισοσκέλιση βαθαίνει  το χρέος των ΟΤΑ. Έχει αξία αυτή η «τομή» όταν το δάνειο  χορηγηθεί και οδηγήσει στο τέλος του οικονομικού έτους σε πραγματικά ισοσκελισμένο προϋπολογισμό χωρίς τη δυνατότητα σύναψης νέου και το επόμενος έτος.

Το πρόγραμμα εξυγίανσης των υπερχρεωμένων ΟΤΑ ρυθμίζεται με το άρθρο 262 του ν.3852/2010. Διάταξη ασφαλώς προβληματική όπως πολλές στον Καλλικράτη αλλά ακόμη προβληματικότερη είναι και η αδυναμία των Υπουργείων Εσωτερικών και Οικονομικών να την βελτιώσουν και να την εφαρμόσουν ουσιαστικά.

Ως προς τη δεύτερη «τομή» τα πράγματα είναι ακόμη πιο αμφιλεγόμενα. Η βάση δεδομένων «Οικονομικά στοιχεία δήμων» ρυθμίζεται στο άρθρο 268, παρ.7 του ν.3852/2012. Τα στοιχεία της βάσης αποτέλεσαν έκτοτε πηγή γνώσης για την πορεία των οικονομικών της αυτοδιοίκησης και σε συνδυασμό με την βάση της ΕΛΣΤΑΤ αξιοποιήθηκαν και από το Γενικό Λογιστήριο και την Τρόϊκα. Οι αρμόδιες Υπηρεσιακές Μονάδες  του Υπουργείου Εσωτερικών είχαν αρχικά μία πολύ γενική και απόμακρη επαφή με αυτή τη διαδικασία. Εξάλλου έχουμε ξαναγράψει ότι ο ρόλος του είναι μάλλον επικουρικός αφού την πορεία των οικονομικών της αυτοδιοίκησης καθορίζει το Γενικό Λογιστήριο και η Τρόϊκα. Γιαυτό φαντάζει μεγαλεπήβολος και μάλλον ειρωνικός ο τίτλος  «Παρατηρητήριο Οικονομικής Αυτοτέλειας των ΟΤΑ». Είναι πράγματι οξύμωρο να θεωρείται πολιτική κατοχύρωσης της οικονομικής αυτοτέλειας η επιβολή μέτρων ασφυκτικού ελέγχου και ιδίως επιτήρησης Δήμων που έχουν περιέλθει σε θέση χρεοκοπίας και εξαιτίας της  ασφυκτικής περικοπής θεσμοθετημένων πόρων η θέσπιση των οποίων υπήρξε εγγύηση της διοικητικής αυτοτέλειας.

Η Κυβέρνηση  υιοθετεί μέτρα περιστολής της οικονομικής αυτοτέλειας και  συνεπώς και της διοικητικής και πολιτικής αυτοτέλειας των ΟΤΑ, εφαρμόζοντας στους Δήμους και όχι μόνο το μοντέλο αυστηρής επιτήρησης και ουσιαστικά εκχώρησης της λαϊκής κυριαρχίας που η ίδια έχει αναγκαστεί να αποδεχθεί σε σχέση με τους δανειστές της χώρας.  Επί της ουσίας όμως καταργεί τις συνταγματικές αρχές της οικονομικής και διοικητικής αυτοτέλειας και υπό αυτή την έννοια καταργεί την πεμπτουσία της Αυτοδιοίκησης.

Είναι βέβαιο ότι η μείωση της απόδοσης των φορολογικών εσόδων που συγκεντρώνονται στο «καλάθι» των ΚΑΠ  οδηγεί σε περιορισμό των εσόδων που κατανέμονται στην Αυτοδιοίκηση, σύμφωνα με τον ν.1829/1989.

Είναι επίσης εύλογο να περιοριστούν οι λειτουργικές δαπάνες των ΟΤΑ στη βάση γενικότερων στόχων μείωσης των δημοσίων δαπανών. Έχουμε υποστηρίξει ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει χωρίς να συμμετάσχει από την αρχή και ουσιαστικά στη συζήτηση η Κεντρική Ένωση Δήμων και η Ένωση Περιφερειών.

Χρειάζεται οι ίδιοι οι ΟΤΑ να αναλάβουν πρωτοβουλίες για την ανασυγκρότηση της οικονομικής τους λειτουργίας με στόχο την εξυγίανση, την εξοικονόμηση πόρων και την ανακατανομή των πόρων στους τομείς που χρειάζονται ανάπτυξη, όπως οι κοινωνικές δομές κ.ο.κ. Χρειάζεται να αλλάξουν μέθοδοι, συστήματα, νοοτροπίες και πρακτικές στην οικονομική διαχείριση των Δήμων και Περιφερειών. Η Αυτοδιοίκηση μπορεί να επεξεργαστεί προτάσεις, μεταρρυθμίσεις και συστήματα και να τα υιοθετήσει χωρίς να χρειάζεται την «έμπνευση» της Κυβέρνησης.

Η θέσπιση στόχων και συστημάτων οικονομικής διαχείρισης  που να στοχεύουν στην εξοικονόμηση και την ορθολογική διαχείριση των οικονομικών της Αυτοδιοίκησης αποτελεί πράγματι κρίσιμη προϋπόθεση για την κατοχύρωση της οικονομικής της αυτοτέλειας και ιδίως σε περίοδο βαθιάς οικονομικής κρίσης.

Δεν αποτελεί ούτε εγγύηση αλλά ούτε και γόνιμο πεδίο κατοχύρωσης της οικονομικής αυτοτέλειας των ΟΤΑ η υπαγωγή σε μηχανισμό επιτήρησης και πολύ περισσότερο η υπαγωγή σε Επιτροπεία του Υπουργείου Οικονομικών διότι περί αυτού πρόκειται ανεξάρτητα από την διάθεση του Υπουργείου Εσωτερικών να δημιούργήσει το "Παρατηρητήριο".