ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΑΓΓΕΛΗΣ, ΔΗΜΑΡΧΟΣ ΛΕΒΑΔΕΩΝ, ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΘΕΣΜΩΝ ΚΕΔΕ: Θεσμικές παρεμβάσεις στο Πρόγραμμα «Καλλικράτης» για την εύρυθμη και αποτελεσματική λειτουργία των Δήμων

Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα «Καλλικράτης» που ξεκίνησε να εφαρμόζεται στη χώρα μας από τον Ιανουάριο του 2011, ήρθε για να μετουσιώσει σε πράξη πάγια και πολύχρονα αιτήματα όλων εμάς που ασχολούμαστε με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, αλλά και των πολιτών για τη δημιουργία ενός κράτους που θα σέβεται, θα στηρίζει, θα προστατεύει τον πολίτη και θα υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον.  Ένα κράτος που θα ανακτήσει την εμπιστοσύνη των πολιτών για το ότι μπορεί να διαχειριστεί με διαφάνεια και αποτελεσματικότητα τα χρήματα του ελληνικού λαού.

Η δημιουργία λίγων και ισχυρών Δήμων με την εφαρμογή του «Καλλικράτη» αποσκοπούσε όχι μόνο στο να καταστούν οι Δήμοι βιώσιμοι, αλλά και να μπορέσουν να διαχειριστούν τις τοπικές υποθέσεις αναλαμβάνοντας τη διεκπεραίωση κρατικών υποθέσεων σε τοπικό επίπεδο.

Βασική αρχή της νέας αρχιτεκτονικής της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης ήταν η δημιουργία μιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης με σημαντικές αρμοδιότητες για την υλοποίηση της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης.

Η φιλοσοφία πάνω στην οποία στηρίχθηκε το πρόγραμμα ήταν να κάνει πράξη τη θέσπιση ενός αποκεντρωτικού συστήματος διακυβέρνησης αποτινάζοντας από πάνω της όλα τα προβλήματα, τις καθυστερήσεις και τη γραφειοκρατία που την χαρακτήριζε. Με τη μεταφορά νέων αρμοδιοτήτων στους Δήμους και τις Περιφέρειες της χώρας στόχος ήταν να επιτευχθεί η οικονομική ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών, η διεύρυνση και η εμβάθυνση της δημοκρατίας, η μείωση των λειτουργικών εξόδων της τοπικής αυτοδιοίκησης και η καλύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών.

Μετά από ένα χρόνο εφαρμογής του, πρέπει με ψυχραιμία να κάνουμε έναν απολογισμό για το εάν τελικά επιτεύχθηκαν οι ανωτέρω στόχοι που ευαγγελιζόταν το πρόγραμμα. 

Ξεκινώντας καταρχήν με τον τρόπο που έγινε η συνένωση των παλαιών Δήμων και Κοινοτήτων για τη δημιουργία των νέων Καλλικρατικών Δήμων πρέπει να επισημάνουμε ότι αυτή έγινε μόνο με γεωγραφικά κριτήρια και χάριν συντομίας μόνο μεταξύ των Δήμων και Κοινοτήτων που βρίσκονταν μέσα στα διοικητικά όρια των παλαιών Νομών.  Δυστυχώς δεν ελήφθησαν υπόψη άλλα σημαντικότερα  κριτήρια, όπως τα ιδιαίτερα κοινά οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά των προϋπαρχόντων Δήμων που μπορεί να βρίσκονταν σε διαφορετικούς Νομούς της χώρας.  Έτσι δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ενώθηκαν Δήμοι μεταξύ τους που δεν έχουν κανέναν κοινό στόχο, καθώς οι τοπικές τους οικονομίες βασίζονται σε διαφορετικές ενασχολήσεις, έχουν διαφορετικό προσανατολισμό και διαφορετικά προβλήματα. Επίσης, η μη εφαρμογή ουσιαστικών και ενιαίων κριτηρίων είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν και πάλι Δήμοι πολλών ταχυτήτων.

Η σπουδή με την οποία ψηφίστηκε ο «Καλλικράτης» είχε ως αποτέλεσμα να υπάρξουν αρκετές ασάφειες, αλλά και αναπάντητα ερωτήματα ως προς τον τρόπο εφαρμογής του.  Μέχρι σήμερα, έναν χρόνο μετά δεν έχουν εκδοθεί τα απαραίτητα Προεδρικά Διατάγματα και οι Υπουργικές αποφάσεις που θα διευκολύνουν την εφαρμογή του Νόμου και έτσι βρεθήκαμε εξαρχής αντιμέτωποι με τα άμεσα καθημερινά προβλήματα για τη διοίκηση των Δήμων και κανείς δε είχε προετοιμαστεί για να μπορέσει να δώσει λύσεις.

Επίσης, οι συνεχείς βελτιωτικές τροποποιήσεις που κρίνονται αναγκαίες προκειμένου να καλύψουν τα παραπάνω κενά και τα προβλήματα που ανακύπτουν στην καθημερινότητα έχουν ως αποτέλεσμα να δημιουργείται μεγαλύτερη σύγχυση ως προς την εφαρμογή του νέου προγράμματος.

Επιπλέον, η πραγματική ικανότητα άσκησης τοπικών πολιτικών από τα εκλεγμένα όργανα των Δήμων, που δεν διαθέτουν το απαραίτητο μέγεθος, τους αναγκαίους πόρους και το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο τείνουν να εκφυλιστούν σε φορείς με συμβολικό και διεκδικητικό χαρακτήρα. Η επιχειρησιακή ικανότητα είναι απαραίτητη για να αναδείξει τον εξωστρεφή χαρακτήρα που πρέπει να διαθέτει η Τοπική Αυτοδιοίκηση και να σταματήσει πλέον η αναπαραγωγή της μιζέριας και η μεσίτευση συμφερόντων σε τοπικό επίπεδο.

Βαρύτητα θα πρέπει να δοθεί στην προώθηση της διαφάνειας, πολιτικής λογοδοσίας αλλά και εκπροσώπησης όλων των κατοίκων των Δήμων με ισχυρό σύστημα αποκέντρωσης και συμμετοχής. 

Επιπλέον, απαιτείται η άσκηση κρατικής εποπτείας με νέους άρτιους και θεσμικά θωρακισμένους μηχανισμούς που με ευελιξία και αποτελεσματικότητα να λειτουργούν ως φρουροί της νομιμότητας και των δικαιωμάτων των πολιτών, χωρίς όμως να συνθλίψουν την αυτοτέλεια της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.  Όλα τα παραπάνω κρίνονται απαραίτητα για την ενδυνάμωση, τη διεύρυνση και την εμβάθυνση της δημοκρατίας.

Οι σημαντικές περικοπές που έγιναν στους πόρους των Δήμων (μείωση κατά 52% των κεντρικών αυτοτελών πόρων από το 2009 – 2011)  αλλά και στη μείωση της εκταμίευσης της επιχορήγησης για επενδυτικούς σκοπούς (ΣΑΤΑ) σε συνδυασμό με τις περικοπές που ήρθαν σε ανθρώπινο δυναμικό έχει ως αποτέλεσμα την αδυναμία των Δήμων να ανταποκριθούν σε καθημερινά προβλήματα για την εύρυθμη λειτουργία τους.  Θα πρέπει οπωσδήποτε να ληφθεί μέριμνα για τη μεταφορά πόρων αλλά και ανθρώπινου δυναμικού για την αντιμετώπιση του ευρύτατου φάσματος των μεταφερόμενων αρμοδιοτήτων.  Άλλωστε το αίτημα για αποκέντρωση δεν είναι μόνο πολιτικό αλλά και αναπτυξιακό.  Περισσότεροι πόροι προς την Τοπική Αυτοδιοίκηση θα έχουν ως αποτέλεσμα γρήγορα και πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα, άμβλυνση των περιφερειακών ανισοτήτων και επιτάχυνση των αναπτυξιακών διαδικασιών. 

Για να πετύχει η Τοπική Αυτοδιοίκηση στον άξονα της κοινωνικής πολιτικής με την οποία είναι επιφορτισμένη, ειδικά σήμερα εξαιτίας της οικονομικής κατάστασης που αντιμετωπίζει η χώρα, είναι περισσότερο από κάθε άλλη φορά πιο επιτακτική η ανάγκη μεταβίβασης πόρων προς τους Δήμους για την κάλυψη των αναγκών των Βρεφικών – Παιδικών – Βρεφονηπιακών Σταθμών, του προγράμματος «Βοήθεια στο Σπίτι» για ηλικιωμένους και  ΑμεΑ, των ΚΗΦΗ, των ΚΑΠΗ, των Κέντρων Υποστήριξης ΡΟΜΑ κλπ.

Στα παραπάνω θα πρέπει να προστεθεί και το γεγονός ότι πολλοί από τους Δήμους που συνενώθηκαν ήταν ήδη αρκετά υπερχρεωμένοι και εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι εάν δεν υπάρξει γενναία μεταφορά πόρων προς αυτούς, πολύ σύντομα θα αποτελούν Οργανισμούς υπό οικονομική επιτήρηση.

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να θέσω υπόψη σας τα ακόλουθα:

1.            Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ Κ.Ε.Δ.Ε. ΚΑΙ ΤΩΝ Π.Ε.Δ.                                                   Σύμφωνα με το άρθρο 1 του Π.Δ. 75/2011 η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας και οι Περιφερειακές Ενώσεις Δήμων έχουν ως σκοπό, ιδίως:

α) Τη συνεργασία των δήμων μελών τους.

β) Την προαγωγή του θεσμού του πρώτου βαθμού αυτοδιοίκησης.

γ) Την έρευνα και μελέτη ζητημάτων σχετικών με την τοπική αυτοδιοίκηση και την τοπική ανάπτυξη.

δ) Τη συγκέντρωση και επεξεργασία στοιχείων και πληροφοριών επί γενικών και ειδικών ζητημάτων, σχετικών με την αποστολή και το έργο των δήμων.

ε) Τη συστηματική ενημέρωση και επιμόρφωση του προσωπικού και των μελών των οργάνων των δήμων.

στ) Τη συνεργασία με την Ένωση Περιφερειών Ελλάδας και άλλους φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης για την ανάπτυξη του θεσμού της αυτοδιοίκησης και την προώθηση των ζητημάτων που τους αφορούν.

η) Τη συνεργασία με όργανα και φορείς της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και άλλων διεθνών οργανισμών και χωρών.

θ) Τη συνεργασία με φορείς του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα οι οποίοι δραστηριοποιούνται σε θέματα τοπικής αυτοδιοίκησης, αποκέντρωσης και ανάπτυξης.

ι) Τη συμμετοχή της στα πάσης φύσεως όργανα και φορείς με εκπροσώπους της σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις.

ια) Τον προγραμματισμό, υποστήριξη και συντονισμό δράσεων για την αναβάθμιση της θέσης και του ρόλου του προσωπικού των δήμων και των μελών των αιρετών οργάνων, καθώς και για την αποδοτικότερη λειτουργία των υπηρεσιακών μονάδων.

ιβ) Την ενίσχυση και υποστήριξη των πρωτοβουλιών που ενδυναμώνουν την αποκέντρωση και την τοπική ανάπτυξη και οικονομία.

ιγ) Την ανάληψη δράσεων και ενεργειών για τη βελτίωση της ζωής, την προστασία του περιβάλλοντος και την κοινωνική συνοχή.

Σε όλα τα παραπάνω ζητήματα χρειάζεται η βελτίωση του υπάρχοντος ή η διαμόρφωση νέου κανονιστικού πλαισίου. Για το λόγο αυτό αποτελεί πρόκληση για την Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας ο εκπονούμενος νέος ενιαίος Κώδικας Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Δήμων και Περιφερειών) και προς την κατεύθυνση αυτή θα ενεργοποιηθεί και η Επιτροπή Θεσμών και Ισότητας της Κ.Ε.Δ.Ε.

2. ΟΙ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ Κ.Ε.Δ.Ε.

                Ο βασικός πολιτικός και συλλογικός ρόλος της Κ.Ε.Δ.Ε. είναι η βελτίωση των δημόσιων πολιτικών που αφορούν άμεσα ή έμμεσα την Τοπική Αυτοδιοίκηση.

Οι δημόσιες πολιτικές εκπονούνται από την Κυβέρνηση, κυρίως με τη μορφή κανονιστικών κειμένων (νόμων, προεδρικών διαταγμάτων, υπουργικών αποφάσεων) και μερικές φορές συνοδεύονται από χρηματοδότηση δαπανών ή χρηματοδοτούμενα προγράμματα και από διοικητικά μέτρα.

Οι κυριότερες δημόσιες πολιτικές που αφορούν άμεσα ή έμμεσα την Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι οι ακόλουθες :

             Λειτουργικός εκσυγχρονισμός και βελτίωση της διοικητικής ικανότητας της δημόσιας διοίκησης και ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού της. Ποσοτική και ποιοτική αναβάθμιση των υπηρεσιών της προς τους πολίτες και τις επιχειρήσεις.

             Αναπτυξιακός προγραμματισμός, δημιουργία των αναγκαίων τεχνικών υποδομών και στήριξη των επιχειρήσεων με στόχο την οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση.

             Χωροταξικός και πολεοδομικός σχεδιασμός και προστασία του περιβάλλοντος με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και την αειφόρο ανάπτυξη.

             Κοινωνικές πολιτικές με στόχο την παροχή των βασικών κοινωνικών αγαθών στους πολίτες, την προστασία των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων και την κοινωνική συνοχή.

             Στήριξη της εκπαίδευσης και της διά βίου μάθησης. Ανάπτυξη του αθλητισμού και πολιτιστική ανάπτυξη.

             Πολιτική προστασία και ασφάλεια των πολιτών.

Η Κ.Ε.Δ.Ε., προκειμένου να ασκήσει το ρόλο της στη βελτίωση των δημόσιων πολιτικών, στηρίζεται κυρίως στο συλλογικό έργο των Μόνιμων Επιτροπών της.

Για όλα τα κανονιστικά κείμενα που αφορούν το σχεδιασμό και την εφαρμογή των ανωτέρω δημόσιων πολιτικών οι Μόνιμες Επιτροπές θα έχουν συστηματική συνεργασία με την Επιτροπή Θεσμών και Ισότητας της Κ.Ε.Δ.Ε.

3. Ο ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΤΕΛΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΘΕΣΜΩΝ ΚΑΙ ΙΣΟΤΗΤΑΣ

Ο ειδικότερος στρατηγικός στόχος της Επιτροπής Θεσμών και Ισότητας της Κ.Ε.Δ.Ε. είναι ο ακόλουθος :

•             Η αναβάθμιση των θεσμών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, του ανθρώπινου δυναμικού και των λειτουργιών των Δήμων και η αναβάθμιση των σχέσεων με τους πολίτες και των παρεχόμενων υπηρεσιών.

Για το λόγο αυτό η Επιτροπή Θεσμών και Ισότητας ασχολείται με τη διατύπωση προτάσεων βελτίωσης και συμπλήρωσης όλων των κανονιστικών κειμένων που προωθεί η Κυβέρνηση, με την αναβάθμιση της καταστατικής θέσης των αιρετών και των πολιτικών προσωπικού και με τη βελτίωση της οργάνωσης των δημοτικών υπηρεσιών. Ο στόχος αυτός συνδέεται με όλες τις ανωτέρω δημόσιες πολιτικές για την Τ.Α. Η Επιτροπή ασχολείται και με την προώθηση της οριζόντιας (mainstreaming) πολιτικής προώθησης της ισότητας των φύλων.

Οι επιτελικές λειτουργίες που αντιστοιχούν στον ανωτέρω στόχο είναι οι ακόλουθες :

             Η παρακολούθηση και η αξιολόγηση των σχεδίων νόμων, προεδρικών διαταγμάτων και υπουργικών αποφάσεων που αφορούν την Τοπική Αυτοδιοίκηση και η διατύπωση προτάσεων τροποποίησης ή συμπλήρωσης αυτών.

             Η καταγραφή των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι Δήμοι κατά τη λειτουργία τους και η εκπόνηση σχεδίων διατάξεων για τη ρύθμιση των προβλημάτων αυτών. Η εκπόνηση προτύπων και οδηγιών προς τους Δήμους για την εφαρμογή του ισχύοντος κανονιστικού πλαισίου.

             Η προετοιμασία και επιστημονική υποστήριξη της συνεργασίας της Ένωσης με αρμόδιους δημόσιους και κοινωνικούς φορείς και η οργάνωση σχετικών εκδηλώσεων (συνεδρίων, ημερίδων κλπ.).

             Η επιστημονική υποστήριξη των εκπροσώπων της Ένωσης στα αρμόδια συλλογικά όργανα και ad hoc επιτροπές, συσκέψεις και εκδηλώσεις και η εκπροσώπησή της σε ομάδες εργασίας και εκδηλώσεις.

Με τις παραπάνω παρατηρήσεις που πιστεύω ότι μας βρίσκουν σχεδόν όλους σύμφωνους, μετά τις πράξεις νομοθετικού περιεχομένου και την ψήφιση του πολυνομοσχεδίου του Υπουργείου Οικονομικών έχουμε μπροστά μας το υπό κατάρτιση νομοσχέδιο του Υπουργείου Εσωτερικών. 

Αυτές είναι κάποιες από τις θεσμικές παρεμβάσεις που πρέπει κατά τη γνώμη μου να υιοθετηθούν έτσι ώστε το πρωτοποριακό πρόγραμμα του «Καλλικράτη» να μπορέσει να ανταποκριθεί στον αρχικό του στόχο.

Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου μας, είμαι σίγουρος ότι θα κατατεθούν πολύτιμες απόψεις και προτάσεις από τους συναδέλφους που θα συμβάλλουν στην βελτίωση της λειτουργίας της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Σας ευχαριστώ.

Νίκος Παπαγγελής

Δήμαρχος Λεβαδέων

Πρόεδρος Επιτροπής Θεσμών &

Ισότητας ΚΕΔΕ